Ο Αμβρακικός είναι μία από τις σημαντικότερες υγροτοπικές περιοχές της χώρας, με τον οικολογικό του πλούτο να προσελκύει το ενδιαφέρον σε Εθνικό και Διεθνές επίπεδο. Σημαντικοί οικότοποι, μόνιμα και περαστικά πουλιά, σπάνια χερσαία φυτά, χερσαία ζώα και ψάρια συνθέτουν μια εικόνα μοναδικής ποικιλότητας και ομορφιάς. Στην περιοχή έχουν καταγραφεί περισσότερα από 295 ειδή πουλιών, από τα 450 περίπου είδη της χώρας. Στη θάλασσα τα «δελφινάκια του Αμβρακικού», ένας μόνιμος πληθυσμός ρινοδέλφινων του κόλπου και η θαλάσσια χελώνα που τρέφεται και περνά μεγάλο μέρος της ζωής της στα πλούσια νερά του, αποτελούν μερικά μόνο δείγματα της σπάνιας και απειλούμενης πανίδας της περιοχής.

Αν στα παραπάνω προστεθούν οι 20 μικρές και μεγάλες λιμνοθάλασσες που είναι οικότοποι προτεραιότητας, οι καλυμμένες με όστρακα λουρονησίδες των λιμνοθαλασσών, τα ενδημικά είδη ψαριών των εσωτερικών υδάτων, η ύπαρξη μερικών από τα ελάχιστα εναπομείναντα παραποτάμια δάση της χώρας, μπορεί κάποιος να αρχίσει να αντιλαμβάνεται τον πλούτο της βιοποικιλότητας που κρύβει το Εθνικό Πάρκο Υγροτόπων Αμβρακικού.

Η θέση και η μορφή του κόλπου που δημιουργούν μια μεγάλη (400 τετρ. χλμ) και προστατευμένη θάλασσα με πλούσια και ποικίλη παράκτια ζώνη, προσέλκυσε τον άνθρωπο από το βάθος των ιστορικών χρόνων. Το φυσικό πλούτο της περιοχής εκμεταλλεύτηκε και η αρχαία Νικόπολη, η μεγαλύτερη ίσως πόλη της αρχαίας Ελλάδας. Ο φυσικός αυτός πλούτος παίζει σημαντικό ρόλο τόσο στην επιβίωση όσο και στην κουλτούρα των κατοίκων του Αμβρακικού ακόμη και σήμερα. Βιομηχανικής κλίμακας χοιροτροφία και πτηνοτροφία, φράγματα, αλιεία και ιχθυοκαλλιέργειες, πόλεις και λιμάνια, σημαντική αγροτική παραγωγή και τουρισμός, στηρίζονται, εκμεταλλεύονται αλλά και πιέζουν την πλούσια και ενδιαφέρουσα φύση Όλα τα σύγχρονα διαχειριστικά προβλήματα του πλανήτη βρίσκονται συγκεντρωμένα γύρο και μέσα στον Αμβρακικό και αποτελούν τη μεγάλη πρόκληση του Φορέα μας.

Επιδίωξη μας είναι η αρμονική συνύπαρξη των τοπικών κοινωνιών, η διατήρηση του πολιτισμού και των παραδόσεών τους μαζί με τους φυσικούς πληθυσμούς και τα σπάνια σε έκταση, ομορφιά και σημασία οικοσυστήματα της περιοχής. Στόχος μας είναι η καταγραφή και παρακολούθηση της πλούσιας βιοποικιλότητας της περιοχής, η κατανόηση των βασικών μηχανισμών που δημιουργούν και διαιωνίζουν αυτόν τον πλούτο, η ενημέρωση και ευαισθητοποίηση των πολιτών, η στήριξη των παραγωγικών δραστηριοτήτων, η συνδρομή των περιφερειακών και κεντρικών υπηρεσιών και ο συντονισμός δράσεων εκπαίδευσης, προστασίας και προβολής.

Ο Φορέας Διαχείρισης Αμβρακικού κόλπου – Λευκάδας εργάζεται προς αυτή την κατεύθυνση και γνωρίζει ότι μόνο με τη συνεργασία δομών και τη συμμετοχή των πολιτών θα επιτύχει στο έργο του.

Το Εθνικό Πάρκο Υγροτόπων Αμβρακικού ιδρύθηκε στις 21 Μαρτίου 2008 με την Κοινή Υπουργική Απόφαση 11989/2008 (ΦΕΚ 123/Δ’/21- 03-2008). Η ανακήρυξη της περιοχής ως Εθνικό Πάρκο και ο καθορισμός χρήσεων, όρων και περιορισμών, ήταν το αποκορύφωμα μιας μακρόχρονης προσπάθειας για την προστασία της σε Εθνικό επίπεδο. Η μεγάλη βιολογική, οικολογική, αισθητική, επιστημονική, γεωμορφολογική και παιδαγωγική αξία της περιοχής έχει αναγνωριστεί διεθνώς με την ένταξή της στους υγροτόπους Διεθνούς σημασίας της συνθήκης Ραμσάρ (2/2/1971), με την οριοθέτηση 4 περιοχών του Δικτύου Natura 2000 (με κωδικούς: GR2110001, GR2110004, GR2310006 και GR2310014), καθώς επίσης και από τις συμβάσεις της Βέρνης (19/9/1979), της Βόννης (23/6/1979) και της Βαρκελώνης (16/2/1976).

Στο Εθνικό Πάρκο Υγροτόπων Αμβρακικού διακρίνουμε τέσσερα επίπεδα προστασίας, με τους όρους και περιορισμούς να εντείνονται μεταβαίνοντας σταδιακά προς τον πυρήνα του. Αναλυτικότερα έχουμε την περιφερειακή περιοχή του Εθνικού Πάρκου η οποία καλείται «Ζώνη Περιβαλλοντικού Ελέγχου» και καταλαμβάνει έκταση 177.990 εκτάρια, στη συνέχεια υπάρχει η ζώνη μετάβασης προς τον πυρήνα του Εθνικού Πάρκου η οποία ονομάζεται «Ζώνη Β’ Περιοχές Ειδικών Ρυθμίσεων» και έχει έκταση 10.522 εκτάρια, η «Ζώνη Α1’ Περιοχές Ειδικής Διαχείρισης Υδάτων» επιφανείας 457 εκτάρια και τέλος η «Ζώνη Α’ Περιοχές Προστασίας της Φύσης» που αποτελεί και την καρδιά του Εθνικού Πάρκου, καταλαμβάνοντας έκταση συνολικής επιφανείας 18.246 εκτάρια.

Οι υγρότοποι είναι περιοχές όπου συγκεντρώνεται νερό γλυκό, υφάλμυρο ή αλμυρό μονίμως ή ευκαιριακά. Διάφορα μέρη όπου αποθηκεύεται νερό μπορούν να θεωρηθούν ως υγρότοποι, όπως έλη, βάλτοι, εκβολές και όχθες ποταμών, λιμνοθάλασσες ή ακόμη και αλυκές. Στις μέρες μας, οι υγρότοποι θεωρούνται σε παγκόσμια κλίμακα ως μέρη πολύ μεγάλης οικολογικής και οικονομικής αξίας και προστατεύονται από διεθνείς συμβάσεις (σύμβαση Ramsar), ευρωπαϊκές Οδηγίες και εθνικές νομοθεσίες.

Οι υγρότοποι είναι περιοχές με τεράστιο βιολογικό ενδιαφέρον και αποτελούν μέρη όπου πολλά είδη πανίδας (κυρίως πουλιά) αναζητούν τη τροφή τους, μένουν σε αυτούς μόνιμα ή ευκαιριακά, ξεκουράζονται και αναπαράγονται.

Οι αξίες που απορρέουν από τη λειτουργία ενός υγρότοπου είναι πολλαπλές: Λειτουργούν ως ταμιευτήρες νερού (υπόγεια – επιφανειακά ύδατα) με αποτέλεσμα να συμβάλουν στον εμπλουτισμό του υδροφόρου ορίζοντα. Παράλληλα, παγιδεύοντας τα ιζήματα και κατακρατώντας διάφορα φερτά υλικά, συμβάλουν στη βελτίωση της ποιότητας των υδάτων. Επίσης, η παρουσία τους συμβάλει στη ρύθμιση των πλημμυρικών φαινομένων, αφού αποθηκεύοντας τα νερά των πλημμυρών και αποδίδοντας αυτά σταδιακά, συμβάλουν στην εξομάλυνση των πλημμυρών και στην ελάττωση των διαβρωτικών φαινομένων. Επιπρόσθετα, μπορούν να έχουν τον ρόλο του ρυθμιστή της θερμοκρασίας παρόχθιων περιοχών, αφού απορροφούν το διοξείδιο του άνθρακα και παράλληλα αποθηκεύουν και ελευθερώνουν θερμότητα.

Κάθε υγρότοπος, πέραν των οικολογικών του αξιών, εμπεριέχει και πολλαπλά άμεσα οφέλη για τον ίδιο τον άνθρωπο και την κοινωνία. Συγκεκριμένα, η αξία των υγροτόπων για πόσιμο νερό καθίσταται ολοένα και μεγαλύτερη, εξαιτίας της υπεράντλησης των υπόγειων αποθεμάτων νερού και της συνεχόμενης υφαλμύρωσης αυτού. Επιπλέον, σε ημίξηρες ή ξηρές περιοχές, η παρουσία των υγροτόπων μπορεί να ενισχύσει τις ανάγκες άρδευσης σε καλλιεργούμενες εκτάσεις. Μπορούν επίσης να αποτελέσουν ένα ιδανικό μέρος για την άσκηση αλιευτικών και κτηνοτροφικών δραστηριοτήτων. Οι λιμνοθάλασσες, με κατάλληλη αξιοποίηση, πληρούν βασικές προϋποθέσεις για την παραγωγή ικανοποιητικών ποσοτήτων εμπορεύσιμων ψαριών, αφού προσφέρουν μεγάλη επάρκεια χώρων αναπαραγωγής και ελεύθερης μετακίνησης των ιχθυοπληθυσμών, καθώς και προστατευόμενους χώρους για τη διαχείμανσή τους. Αρκετές υγροτοπικές παρόχθιες περιοχές, είναι ιδανικές για τη βόσκηση ζώων για μακρά περίοδο κατά τη διάρκεια του έτους, ενισχύοντας έτσι την ανάπτυξη της τοπικής κτηνοτροφίας. Επιπρόσθετα, οι υγρότοποι προσφέρουν στον άνθρωπο ένα ξεχωριστό περιβάλλον για αναψυχή και οικοτουρισμό, καθώς και ένα πρόσφορο πεδίο επιστημονικής έρευνας και εκπαίδευσης.

Όπως κάθε οικοσύστημα, έτσι και οι υγρότοποι υπόκεινται σε ορισμένες απειλές για τη διατήρησή τους, η πλειοψηφία των οποίων πηγάζουν από τον άνθρωπο. Η απόθεση μη επεξεργασμένων αποβλήτων, η άντληση υπερβολικών ποσοτήτων νερού για άρδευση, η εκχέρσωση περιοχών υγροτοπικής βλάστησης, η συνεχής κατασκευή αποστραγγιστικών και εγγειοβελτιωτικών έργων, η υπερβόσκηση ζώων, η υπεραλίευση, η ανεξέλεγκτη και παράνομη θήρα αποτελούν χαρακτηριστικές πηγές κινδύνου της βιωσιμότητας των υγροτόπων.

Ο Αμβρακικός αποτελεί ένα από τα πιο πολύπλοκα μωσαϊκά υγροτόπων στην Ελλάδα. Από τους 16 τύπους φυσικών ενδιαιτημάτων που εντοπίζονται στο Εθνικό Πάρκο Υγροτόπων Αμβρακικού, σύμφωνα με τα κριτήρια αξιολόγησης της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ.

Οι περισσότερες λιμνοθάλασσες απαντώνται στο βόρειο τμήμα του Αμβρακικού κόλπου, καθώς έχουν σχηματιστεί από την προσχωσιγενή δράση των ποταμών Αράχθου και Λούρου. Οι μεγαλύτερες από αυτές είναι το σύμπλεγμα «Ροδιά, Τσουκαλιό, Αυλερή», δυτικά του λόφου της Σαλαώρας και η λιμνοθάλασσα Λογαρού ανατολικά του ίδιου λόφου. Οι δύο από τις τρεις λιμνοθάλασσες, το Τσουκαλιό και η Ροδιά επικοινωνούν μεταξύ τους, δημιουργώντας ένα σπάνιο για τα ελληνικά δεδομένα διπλό λιμνοθαλάσσιο σύμπλεγμα.

Ένα ακόμα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της περιοχής αποτελούν οι λουρονησίδες που έχουν δημιουργηθεί μεταξύ των λιμνοθαλασσών και του Αμβρακικού κόλπου. Οφείλουν το σχηματισμό τους στη μακροχρόνια απόθεση οστράκων που παρασυρμένα από τα θαλάσσια ρεύματα, συσσωρεύονται σχηματίζοντας επιμήκεις νησίδες.

Επίσης περιοχές ιδιαίτερης σημασίας είναι η λιμνοθάλασσα Σαλτίνης και η λίμνη Βουλκαριά, καθώς θεωρούνται όρια εξάπλωσης, του προστατευόμενου είδους Carex acuta (Carex panormitana Guss).

Ο μεγαλύτερος ενιαίος καλαμώνας των Βαλκανίων, αυτός της Ροδιάς, μαζί με τους αλμυρόβαλτους του Αράχθου και τους γλυκόβαλτους της ζώνης πλημμυρών του Λούρου, αποτελούν ορισμένες από τις σημαντικότερες περιοχές της επικράτειας για τους συγκεκριμένους τύπους ενδιαιτημάτων.

Ενδεικτική της ποικιλομορφίας των οικοσυστημάτων της περιοχής, είναι η διαφοροποίηση της βλάστησης που απαντάτε στους λόφους της περιοχής (Μαυροβουνίου, Σαλαώρας, Προφήτη Ηλία, Αγίας Αικατερίνης) και αποτελείται από θερμόφιλα δάση φυλλοβόλων ειδών δρυός, όπως χνοώδης δρύς (Quercus pubescens), πλατύφυλλη δρύς (Quercus frainetto), πουρνάρι (Quercus coccifera), αγριελιά (Olea oleaster), όστρυα (Ostrya caprini- folia), ασφάκα (Flomis fruticosa), παλιούρι (Paliurus spina cristi) και πολλά άλλα.

Τέλος, στην περιοχή του Λούρου – Πρεβέζης, διασώζεται ένα από τα τελευταία εναπομείναντα παραποτάμια δάση της χώρας μας. Το παραποτάμιο δάσος του Αγίου Βαρνάβα αποτελείται από συστάδες Νερόφραξων (Fraxinus angusti- folia) και άλλων υδρόφιλων πλατύφυλλων ειδών

Η πλούσια αλιευτική παράδοση του Αμβρακικού χάνεται στα βάθη της αρχαιότητας. Οι πρώτες ιστορικές αναφορές ξεκινούν από τους ελληνικούς χρόνους και από την εποχή της αρχαίας Νικόπολης έχουμε και τις πρώτες αναπαραστάσεις σε ψηφιδωτά και αγγεία. Τότε άρχισαν να λειτουργούν τα ιβάρια (διβάρι = vivarium = ιχθυοτροφείο). Στα φυσικά ανοίγματα που υπάρχουν στις λουρονησίδες και τα οποία επιτρέπουν την επικοινωνία των νερών μεταξύ των λιμνοθαλασσών και του Αμβρακικού κόλπου, οι ψαράδες έχουν κατασκευάσει τα λεγόμενα ιβάρια. Τα ψάρια από το Ιόνιο μπαίνουν στον κόλπο τους ανοιξιάτικους μήνες, αναζητώντας θερμότερα και πλουσιότερα σε τροφή νερά και κατευθύνονται προς τις λιμνοθάλασσες. Οι λιμνοθάλασσες την περίοδο αυτή γεμίζουν με γόνο και αναρίθμητα νεαρά ψάρια όπως κεφάλους, τσιπούρες, λαβράκια, γλώσσες, χέλια και μερικά καρκινοειδή.

Ο δίαυλος επικοινωνίας των λιμνοθαλασσών με τη θάλασσα (διβάρια), μετά την είσοδο των ψαριών στις λιμνοθάλασσες (σόδιασμα), αποκόπτεται από καλαμωτές κατασκευές πλεγμένες από καλάμι και ψαθί και στηριγμένες σε δρύινους πασσάλους, ώστε τα μικρά ψάρια να παγιδευτούν, να αναπτυχθούν και να αλιευθούν αργότερα μέσα στη λιμνοθάλασσα. Στις ημέρες μας οι ιχθυοσυλληπτικές αυτές παγίδες έχουν εκσυγχρονιστεί με ανθεκτικότερα υλικά.

Το ψάρεμα στα ρηχά νερά των υγροτόπων γίνεται με επίπεδες, ακαρίνωτες βάρκες, τα λεγόμενα πριάρια. Οι ψαράδες χρησιμοποιούν καμάκια, δίχτυα, αγκιστροκάλαμα, βωλκούς, νταούλια, πεζόβολο και απόχες ανάλογα με τα ψάρια που αλιεύουν. Επίσης, υπάρχει το Νταλιάνι ή Θυννείο, ένας παραδοσιακός τρόπος ψαρέματος που χρονολογείται από το 1922. Πρόκειται για μια παράκτια εγκατάσταση του τοποθετείται στο πέρασμα των ψαριών, τα οποία προκειμένου να αποφύγουν τους θηρευτές τους όπως τα δελφίνια, κινούνται παράλληλα στην ακτογραμμή. Αυτό το εκμεταλλεύονται οι ψαράδες και φτιάχνουν το Νταλιάνι, το οποίο αποτελείται από ένα παρατηρητήριο και ένα μεγάλο βυθισμένο δίχτυ ανθεκτικά δεμένο σε πασσάλους. Ο παρατηρητής παρακολουθεί τη στιγμή που κάποιο κοπάδι ψαριών βρεθεί πάνω από το δίχτυ και ειδοποιεί, τους άλλους ψαράδες για να το ανεβάσουν απότομα αιχμαλωτίζοντας τα ψάρια.

Μέχρι και σήμερα η αλιευτική δραστηριότητα στον Αμβρακικό κόλπο συνεχίζεται ασταμάτητα, αποτελώντας σημείο αναφοράς για τον άνθρωπο. Η διεξαγωγή κάθε χρόνο τοπικών γιορτών με έμβλημά τους τη σαρδέλα, τη γαρίδα, την κουτσομούρα του Αμβρακικού, επιβεβαιώνουν το μακραίωνο δέσιμο του ανθρώπου με τον Αμβρακικό.

Τέλος, στην ευρύτερη περιοχή του Αμβρακικού κόλπου έχουν αναπτυχθεί οργανωμένες μονάδες εκτροφής αλιευμάτων. Η πλέον διαδεδομένη μορφή υδατοκαλλιέργειας είναι η εκτροφή μεσογειακών ειδών, κυρίως τσιπούρα, λαβράκι σε πλωτούς ιχθυοκλωβούς, ενώ στην ευρύτερη περιοχή θα συναντήσουμε καλλιέργειες μυδιών, χελοκαλλιέργειες, κυπρινοτροφεία και καλλιέργειες πέστροφας.